کتابی خواندنی از جنس هشدار

“وقتی به تماشای انفجار ديجيتال می‌نشينيم، در نگاه اول، کاملاً بی‌خطر، سرگرم‌کننده و حتی آرمان‌شهری به نظر می‌رسد. اما …”

اين جمله در فصل نخست کتاب “انفجار ديجيتال” آشکارا بوی هشدار می‌دهد و به خواننده کتاب می‌فهماند که با کتابی جدی و مهم روبرو است. کتابی که رهایتان نخواهد کرد. کتابی که پس از خواندن آن، نگاهی متفاوت به پیشرفت‌های حوزه فناوری اطلاعات و اينترنت خواهيد داشت. راستش را بخواهيد، پس از خواندن اين کتاب متوجه می‌شويم که راحتی ناشی از پيشرفت فناوری اطلاعات بدون هزينه هم نبوده و ما حريم خصوصی‌مان را به پای اين راحتی قربانی کرده‌ايم. گزينه بازگشتی هم در کار نيست!

حتما می‌پرسيد چرا به سراغ اين کتاب رفتم. پاسخ اين که بر روی جلد اين کتاب دو نام بزرگ در کنار هم نشسته بود و همين همنشينی برای ترديد نکردن در خريد و خواندن کتاب کافی بود. يکی نام انتشارات مازيار که به راستی در حوزه ترويج عمومی علم، عملکردی ستودنی داشته و دوم، نام دوست بزرگوار، جناب امير سپهرام که برگردان کتاب به فارسی را انجام داده و چه زيبا و تحسين‌برانگيز اين کار را انجام داده است. شما همراهان هم‌آفرينی حتما به خاطر داريد که پيش از اين شاهکاری بنام “کم عمق‌ها” را از همين مترجم و ناشر خدمت‌تان معرفی کرده بودم.

اين کتاب ارزشمند با معرفی مفهوم انفجار ديجيتال شروع می‌شود و به تدريج و لايه لايه عمق باورنکردنی تاثير اين انفجار بر زندگی ما را رو می‌کند. وقتی کار به اينجا می‌رسد، نگاهی به دور و برتان خواهيد انداخت و از شدت نقض حريم خصوصی‌تان متعجب و هراسناک خواهيد شد. سپس کتاب به موازنه قدرت ميان قاعده‌مندی فضای ديجيتال و نقض حريم خصوصی می‌پردازد و روند تضعيف حريم خصوصی و مواقومت‌ها در برابر آن را برمی‌شمرد. سپس موضوع پيچيده حقوق مالکيت فکری در فضای انفجار ديجيتال مورد کاوش قرار می‌گيرد که به راستی موضوع مهم و جذابی است.

دستکم دو نکته مهم از باب مديريت نوآوری در اين کتاب وجود دارد. نخست نقش کليدی تصميمات سياست‌گزاران در حوزه رگولاتوری فضای ديجيتال و تاثير آن بر توسعه فناوری است. در اين زمينه نمونه‌های بسيار باارزشی در کتاب معرفی شده است. دوم پيامدهای غيرعمد و پيش‌بينی نشده توسعه فناوری در ايجاد تغييرات اجتماعی و سپس شکل‌گيری موج جديدی از فناوری‌ها بر پايه تقاضای اجتماعی جديد است. در صفحه هشتاد و يک کتاب در اين باب آمده: “دگرگونی فناوری و دگرگونی اجتماعی همديگر را تقويت می‌کنند… امروزه نهادهای اجتماعی‌ای که توسط فناوری تشکيل يا تقويت شده‌اند، از کاربردهای عملی‌ای که فناوری در ابتدای امر آبستن‌شان بوده اهميت بيشتری يافته‌اند. وقتی سبک زندگی تغيير می‌کند، ديگر حتی فکر هم نمی‌کنيم به چه چيزهايي بستگی دارد.”

ضمن تبريک و خسته نباشید به جناب سپهرام و انتشارات مازيار بابت خلق اثری چنين ارزشمند، خواندن اين اثر را به همراهان خوب هم‌آفرينی پيشنهاد می‌کنم. در عين حال فرازهايي از کتاب را در ادامه خدمت‌تان تقديم می‌کنم:

“انفجار ديجيتال همه چيز را دگرگون می‌کند … دولت‌ها، شرکت‌های بزرگ و ديگر اوليای امور در حال بهره گرفتن از اين آشوب‌اند و ما، با اين که هر کدام نفع يا ضرری در ماحصل اين وضعيت داريم، هنوز از وقوعش هم خبردار نيستيم.” (ص ۲۰)

“اين کتاب، فراتر از علم، تاريخ، قانون و سياست، يک زنگ هشدار است. نيروهايي که آينده شما را می‌سازد از نوع ديجيتال‌اند. پس بايد بشناسيدشان.” (ص ۲۰)

“تا مدت‌ها، شتاب پيشرفت فناوری چنان آهسته بود که به جامعه امکان می‌داد در عمل بياموزد چگونه از مزايای فناوری‌های جديد بهره ببرد و از سوء استفاده از آنها پيشگيری کند. اين ويژگی باعث می‌شد جامعه بتواند، در بيشتر موارد موازنه برقرار کند. اما در اواخر دهه ۱۹۵۰، فناوری‌های الکترونيکی نوظهور (کامپيوتر و مخاربرات) اين توازن را به هم زد.” (ص ۸۹)

“بالاخره کدام را بايد ترجيح بدهيم: دنيای نوين با اثر انگشت ديجيتال‌مان در جای‌جایش و هشياری مدام از اين که ردگيری می‌شويم، يا دنيای قديمی با اندکی رد پای ديجيتال و حس ايمنی بيشتری از چشمان نامحرم؟ اصلا، پرسيدن چنين سوالی چه معنايي دارد، وقتی که ديگر نمی‌توان دنيا را به نسخه قديمی برگرداند؟” (ص ۹۷)

“انفجار ديجيتال قدرت مستند کردن افکار را در دستان عامه مردم قرار داد. انتقال در فناوری بسياری از واسط‌هايي را که زمانی برای تهيه یک کتاب يا يادداشتی اداری لازم بود، حذف کرد. در نتيجه، قدرت ناظر بر آن افکار مستند شده هم منتقل شد. اقتداری که زمانی از کنترل فيزيکی آثار مکتوب و چاپی بر می‌آمد، به دست افرادی افتاد که آنها را می‌نوشتند. توليد اطلاعات مردم‌سالارانه شد. هرچند اين مردم‌سالاری هميشه پايان خوشی نداشته است.”(ص ۱۴۰)

“گر چه جستجو، يافتن چيزها را در مخاذن عظيم اطلاعات ديجيتال میسر می‌کند، اما خود چيزی فراتر از جستجوی ساده و سريع در کتابخانه ديجيتال است. جستجو شکل جديد کنترل اطلاعات است.” (ص ۱۴۴)

“جستجو، برای کاربران، قدرت يافتن چيزها است و برای کسی که موتور جستجو را کنترل می‌کند، قدرت شکل دادن به آن چيزی است که کاربران می‌بينند. با اين حال، اين قدرت شکل سومی هم دارد. از آن جايي که شرکت مالک موتور جستجو سوابق همه پرس و جوهای ما را ضبط می‌کند، صاحب قدرتی می‌شود که از دانستن هر آن چه می‌خواهيم بدانيم برمی‌خيزد.” (ص ۱۴۵)

“انفجار ديجيتال هم قدرت ارتباطات لحظه‌ای و هم قدرت استرداد لحظه‌ای محتوا را به ما می‌بخشد. اما هر کنش ديجيتالی اثر انگشت ديجيتالی هم به جا می‌گذارد. بیت‌ها سخت‌جان‌اند و حرف ديجيتالی را که گفته می‌شود، به سختی می‌توان پس گرفت.” (ص۱۶۰)

“از آنجايي که جستجو درگاه اطلاعات وب‌محور است، شايد کنترل نتايج جستجو امکان کنترل تفکر مردم را هم فراهم سازد.” (ص ۱۸۹)

“شگفت‌انگيز اين که در حال حاضر، ارزش بازار دسترسی به اطلاعات بيش از ارزش بازار خلق اطلاعات است… خلق و بازتوزيع قدرت يکی از اثرات جانبی نامنتظره صنعت جستجو است.” (ص ۱۹۷)